केसरी चॅप्टर २: द अनटोल्ड स्टोरी ऑफ जलियांवाला बाग -

Kesari 2

केसरी चॅप्टर २: द अनटोल्ड स्टोरी ऑफ जलियांवाला बाग" हा चित्रपट १९१९ च्या जलियांवाला बाग हत्याकांडानंतरच्या घटनांना केंद्रस्थानी ठेवून, भारतीय वकील आणि बॅरिस्टर सी. शंकरन नायर यांच्या कायदेशीर लढ्याची कथा सादर करतो. रघु पलात आणि पुष्प पलात यांच्या द केस दैट शूक द एम्पायर या पुस्तकावर आधारित, हा चित्रपट ऐतिहासिक सत्य आणि काल्पनिक नाट्य यांचा सुंदर मिलाफ आहे. १३ एप्रिल १९१९ रोजी अमृतसरमधील जलियांवाला बागेत ब्रिगेडियर जनरल रेजिनाल्ड डायरच्या आदेशानुसार ब्रिटिश सैन्याने निःशस्त्र भारतीयांवर गोळीबार केला, ज्यामध्ये शेकडो निष्पाप लोक मारले गेले आणि हजारो जखमी झाले. या क्रूर घटनेनंतर ब्रिटिश सरकारने सत्य दडपण्याचा प्रयत्न केला, आणि त्याविरुद्ध नायर यांनी लंडनमधील कोर्टात ऐतिहासिक लढा दिला.  

चित्रपटाची कथा नायर यांच्या दृष्टिकोनातून उलगडते, जे ब्रिटिश सरकारने हत्याकांडाच्या चौकशीसाठी नियुक्त केलेल्या हंटर कमिशनचे सदस्य होते. त्यांचा अहवाल, जो सत्य उघड करणारा होता, ब्रिटिश सरकारला मान्य नव्हता, आणि यामुळे नायर यांना वैयक्तिक आणि व्यावसायिक पातळीवर मोठ्या आव्हानांना सामोरं जावं लागलं. चित्रपटात काही काल्पनिक पात्रं आणि नाट्यमय प्रसंग जोडले गेले आहेत, जसं की कोर्टरूममधील तीव्र जिरह आणि नायर यांच्या कुटुंबातील भावनिक संघर्ष, जे कथेला अधिक मानवी बनवतात.  

प्रेक्षकांवर या चित्रपटाचा परिणाम अत्यंत गहन आहे. जलियांवाला बागेच्या हत्याकांडाचं चित्रण इतकं सजीव आणि हृदयद्रावक आहे की ते प्रेक्षकांच्या मनात खोलवर रुततं. दृश्यांमधील मूकता, गोळीबाराचा आवाज आणि लोकांचे किंकाळ्या यांचं संयोजन थरारक आहे. चित्रपट केवळ इतिहासाची पुनर्रचना करत नाही, तर तो ब्रिटिश सरकारच्या अद्याप न दिलेल्या माफीच्या प्रश्नाला छेद देतो. “Colonial gaslighting” – म्हणजे हत्याकांडाला “सुरक्षा जोखीम” म्हणून स正当化 करण्याचा ब्रिटिशांचा प्रयत्न – यावर चित्रपट तीव्र प्रकाश टाकतो. हा मुद्दा प्रेक्षकांना संताप आणि दुःखाच्या मिश्र भावनेत टाकतो, आणि “माफी मागणं एवढं कठीण का?” हा प्रश्न त्यांच्या मनात सतत घोळत राहतो. चित्रपटाचा शेवट प्रेक्षकांना प्रेरणा देतो, पण त्याचवेळी इतिहासाच्या या जखमेवर विचार करण्यास भाग पाडतो, विशेषतः जेव्हा आपण पाहतो की जर्मनी आणि अमेरिकेने आपल्या भूतकाळातील चुका मान्य केल्या, पण ब्रिटनने अद्याप तसं केलेलं नाही.

 

चित्रपटातील , अभिनय हा त्याच्या यशाचा कणा आहे. अक्षय कुमार सी. शंकरन नायरच्या भूमिकेत अप्रतिम आहे. त्याच्या अभिनयातून नायर यांची नैतिकता, धैर्य आणि अंतर्गत संघर्ष यांचं चित्रण इतक्या सहजतेने झालं आहे की प्रेक्षक त्यांच्या प्रवासाशी एकरूप होतात. कोर्टरूममधील त्यांचे संवाद, विशेषतः जेव्हा ते ब्रिटिश साम्राज्यवादाच्या क्रूरतेवर प्रश्न उपस्थित करतात, तेव्हा त्यांचे डोळे आणि आवाजातील तीव्रता प्रेक्षकांना खिळवून ठेवते. आर. माधवनने ब्रिटिश वकील नेव्हिल मॅककिन्लीच्या भूमिकेत अत्यंत प्रभावी कामगिरी केली आहे. त्याच्या पात्रातून साम्राज्यवादी अहंकार आणि क्रूरता जाणवते, पण त्याने त्या भूमिकेला सूक्ष्म मानवी पैलूही दिले आहेत, ज्यामुळे प्रेक्षकांना त्याच्याबद्दल राग आणि कौतुक दोन्ही वाटतं.  

अनन्या पांडेने दिलरीत गिलच्या काल्पनिक भूमिकेत आश्चर्यकारक कामगिरी केली आहे. तिचं पात्र एका नवख्या वकीलापासून आत्मविश्वासाने जिरह करणाऱ्या वकीलापर्यंतचा प्रवास करते, आणि अनन्याने हा बदल विश्वासार्हपणे साकारला आहे. तिच्या अभिनयातील प्रामाणिकपणा आणि संवेदनशीलता चित्रपटाला भावनिक आधार देतात. साइमन पैस्ले डे याने जनरल डायरच्या भूमिकेत क्रूरता आणि उदासीनता यांचं मिश्रण अचूकपणे चित्रित केलं आहे. त्याच्या प्रत्येक दृश्यातून ब्रिटिश साम्राज्यवादाची थंड क्रूरता जाणवते, विशेषतः हत्याकांडाच्या दृश्यात. सहाय्यक कलाकार, जसे मार्क बेनिंग्टन (ब्रिटिश अधिकारी) आणि इतर भारतीय पात्रं साकारणारे कलाकार, यांनीही आपल्या भूमिका उत्तमरित्या निभावल्या आहेत. प्रत्येक पात्राच्या अभिनयातून कथेची भावनिक आणि वैचारिक खोली वाढते.

संगीत, संयोजन आणि नेपथ्य

चित्रपटाचं संगीत आणि ध्वनी संयोजन यांनी कथेला एक वेगळं आयाम दिलं आहे. संगीत दिग्दर्शक (स्रोतांनुसार नाव उपलब्ध नाही, पण उच्च दर्जाचं संगीत आहे) यांनी पार्श्वसंगीतातून जलियांवाला बागेच्या दृश्यांना हृदयद्रावक बनवलं आहे. हत्याकांडाच्या दृश्यात मूकता आणि त्यानंतर गोळीबाराच्या आवाजांचा वापर इतका प्रभावी आहे की प्रेक्षक त्या क्षणात हरवून जातात. कोर्टरूम दृश्यांमधील संगीत तणाव आणि नाट्यमयता वाढवतं, तर काही भावनिक प्रसंगांमधील मृदु संगीत प्रेक्षकांना रडवतं.  

सिनेमॅटोग्राफी हा चित्रपटाचा आणखी एक बलस्थान आहे. १९१९ च्या अमृतसरचं चित्रण – गल्लीबोळ, बाजार, आणि जलियांवाला बाग – अत्यंत विश्वासार्ह आहे. लंडनमधील कोर्टरूम आणि ब्रिटिश कार्यालयांचं नेपथ्य डिझाइन तितकंच प्रभावी आहे, जे त्या काळातील सामाजिक आणि सांस्कृतिक फरक अधोरेखित करतं. युद्धदृश्यांमध्ये विशेष प्रभावांचा (CGI) वापर सामान्यतः चांगला आहे, पण काही ठिकाणी तो कृत्रिम वाटतो, ज्यामुळे थोडा भंग होतो. संपादन आणि ध्वनी डिझाइन अत्यंत कसोशीने केलं आहे, ज्यामुळे कथेचा वेग आणि भावनिक तीव्रता कायम राहते. नेपथ्य डिझाइनरने त्या काळातील पोशाख, वास्तुकला आणि सामाजिक वातावरण यांचं पुनर्रचन बारकाईने केलं आहे, ज्यामुळे प्रेक्षकांना १९१९ मध्ये नेलं जातं.

दिग्दर्शकाचा प्रयत्न

दिग्दर्शक करण सिंह त्यागी यांनी “केसरी चॅप्टर २” मध्ये एक धाडसी, संवेदनशील आणि वैचारिक दिग्दर्शन केलं आहे. ऐतिहासिक कोर्टरूम ड्रामा आणि भावनिक थरारकथा यांचा समतोल साधणं हे मोठं आव्हान होतं, आणि त्यागी यांनी ते यशस्वीपणे पार पाडलं आहे. त्यांनी जलियांवाला बागेच्या हत्याकांडाला कथेच्या केंद्रस्थानी ठेवलं, पण त्याला नायर यांच्या वैयक्तिक आणि कायदेशीर लढ्याशी जोडून कथेला राष्ट्रीय आणि वैयक्तिक स्तरावर प्रभावी बनवलं.  

त्यागी यांचं दिग्दर्शन कोर्टरूम दृश्यांमध्ये विशेषतः उजवं आहे, जिथे संवाद, अभिनय आणि कॅमेरा वर्क यांचा ताळमेळ अप्रतिम आहे. हत्याकांडाच्या दृश्यांचं चित्रण करताना त्यांनी संवेदनशीलता आणि क्रूरता यांचा समतोल राखला, ज्यामुळे ते दृश्य प्रेक्षकांच्या मनात कायमचं कोरलं जातं. त्यांनी काही काल्पनिक प्रसंग आणि पात्रं जोडली, जसे की दिलरीत गिलचं पात्र आणि काही नाट्यमय संवाद, जे ऐतिहासिक सत्यापासून थोडं विचलित वाटतात. तथापि, या सिनेमॅटिक मोकळीकीमुळे कथा अधिक व्यापक प्रेक्षकवर्गापर्यंत पोहोचते. काही ठिकाणी कथानकाचा वेग मंदावतो, विशेषतः मध्यंतरानंतरच्या काही दृश्यांमध्ये, पण त्यागी यांनी शेवटी कथेला पुन्हा गती दिली आहे. त्यांचा एकूण प्रयत्न कौतुकास्पद आहे, कारण त्यांनी एक जटिल आणि संवेदनशील विषय प्रभावीपणे मांडला आणि प्रेक्षकांना इतिहासावर विचार करण्यास उद्युक्त केलं. त्यांनी “Colonial gaslighting” आणि माफीच्या अनुपस्थितीवर टाकलेला प्रकाश चित्रपटाला वैचारिकदृष्ट्या समृद्ध करतो.

इतर चित्रपटांशी तुलना आणि जमेच्या बाजू

“केसरी चॅप्टर २” ची तुलना क्वेंटिन टॅरँटिनोच्या Inglourious Basterds शी करता येईल, कारण दोन्ही चित्रपट ऐतिहासिक घटनांना काल्पनिक नाट्यमयतेने मांडतात, ज्यामुळे प्रेक्षकांना एकाच वेळी मनोरंजन आणि विचारप्रवृत्ती मिळते. लगान आणि मंगल पांडे यांसारख्या चित्रपटांप्रमाणे हा चित्रपटही साम्राज्यवादाविरुद्ध भारतीय संवेदनशीलतेचा आवाज बुलंद करतो, पण त्याचं कोर्टरूम ड्रामाचं स्वरूप त्याला अधिक बौद्धिक बनवतं. २०१९ च्या केसरी चित्रपटाशी तुलना केल्यास, हा चित्रपट सारागढीच्या युद्धापेक्षा अधिक वैचारिक आणि कायदेशीर लढ्यावर केंद्रित आहे, ज्यामुळे तो अधिक समकालीन आणि वैश्विक वाटतो.  

जमेच्या बाजू म्हणजे चित्रपटाची भावनिक आणि वैचारिक ताकद, अक्षय कुमार, आर. माधवन आणि अनन्या पांडे यांचा दमदार अभिनय, करण सिंह त्यागी यांचं संवेदनशील दिग्दर्शन, आणि ऐतिहासिक सत्याला सिनेमॅटिक स्वरूपात मांडण्याची हातोटी. चित्रपट “Colonial gaslighting” आणि ब्रिटिश सरकारच्या माफीच्या अभावावर ताशेरे ओढतो, ज्यामुळे प्रेक्षकांना इतिहासाकडे नव्या दृष्टिकोनातून पाहण्याची संधी मिळते. याशिवाय, चित्रपट प्रेक्षकांना जलियांवाला बागेच्या इतिहासाबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी प्रेरित करतो, जी त्याची सर्वात मोठी यशस्विता आहे.  

काही कमतरता म्हणजे काही ठिकाणी मंदावलेला कथानकाचा वेग आणि काही CGI दृश्यांचा कृत्रिमपणा. तसेच, काही काल्पनिक प्रसंग ऐतिहासिक सत्यापासून विचलित वाटतात, ज्यामुळे काही प्रेक्षकांना प्रश्न पडू शकतात. पण या किरकोळ कमतरता चित्रपटाच्या एकूण प्रभावाला फारसा बाधा आणत नाहीत.

न आलेली माफी आणि चित्रपटाचा संदेश

चित्रपटाचा सर्वात मोठा वैचारिक योगदान म्हणजे तो ब्रिटिश सरकारच्या माफीच्या अनुपस्थितीवर प्रकाश टाकतो. जलियांवाला बागेच्या हत्याकांडाला आता शंभर वर्षांहून अधिक काळ लोटला आहे, पण ब्रिटनने अद्याप औपचारिक माफी दिलेली नाही. काही ब्रिटिश नेत्यांनी “दु:ख” व्यक्त केलं आहे, पण दु:ख आणि खेद यात फरक आहे. चित्रपट हा मुद्दा प्रभावीपणे मांडतो आणि प्रेक्षकांना विचार करायला भाग पाडतो – माफी ही केवळ शब्द नाही, ती आदर, कबुली आणि बदलाची मान्यता आहे. “Colonial gaslighting” च्या संकल्पनेवर चित्रपटाने टाकलेला प्रकाश हा त्याचा सर्वात मोठा वैचारिक विजय आहे, कारण तो दाखवतो की ब्रिटिशांनी केवळ हिंसाचार केला नाही, तर त्याला योग्य ठरवण्याचा आणि भारतीयांनाच दोषी ठरवण्याचा प्रयत्नही केला.  

जर्मनीने होलोकॉस्टसाठी, अमेरिकेने गुलामगिरी आणि बंदीवासासाठी माफी मागितली, मग ब्रिटनला काय अडचण आहे? हा प्रश्न चित्रपट प्रेक्षकांच्या मनात ठेवतो आणि त्यांना इतिहासाच्या या जखमेवर विचार करण्यास उद्युक्त करतो. चित्रपटाचा शेवट प्रेक्षकांना एका आशावादी, पण विचारमग्न अवस्थेत सोडतो, जिथे ते नायर यांच्या धैर्याचं कौतुक करतात, पण माफीच्या अनुपस्थितीमुळे अस्वस्थही होतात.

एकूण मूल्यमापन

“केसरी चॅप्टर २: द अनटोल्ड स्टोरी ऑफ जलियांवाला बाग” हा एक शक्तिशाली, भावनिक आणि विचारप्रवर्तक चित्रपट आहे, जो ऐतिहासिक सत्य आणि सिनेमॅटिक नाट्य यांचा समतोल साधतो. करण सिंह त्यागी यांचं संवेदनशील दिग्दर्शन, अक्षय कुमार, आर. माधवन आणि अनन्या पांडे यांचा दमदार अभिनय, आणि तांत्रिकदृष्ट्या उच्च दर्जाचं संयोजन यामुळे हा चित्रपट अविस्मरणीय ठरतो. काही तांत्रिक कमतरता (जसं की CGI) आणि कथानकातील मंदावलेली गती असली, तरी त्याचा प्रेक्षकांवर होणारा परिणाम निर्विवाद आहे. हा चित्रपट केवळ मनोरंजन करत नाही, तर इतिहास, अन्याय आणि माफीच्या गरजेवर प्रश्न उपस्थित करतो. प्रत्येक भारतीयाने आणि इतिहासात रस असणाऱ्याने हा चित्रपट पाहायलाच हवा – तो तुम्हाला हलवून टाकेल, विचार करायला भाग पाडेल आणि इतिहासाच्या या अध्यायाबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी प्रेरित करेल.  

रेटिंग: ४.३/५